İnternette Arkadaşlık Siteleri, Sosyal Ağlar ve Nezaket

Facebook'taki sayfamı beğenmeleri için arkadaşlarıma mail atmıştım. Arkadaşlarımdan birisi sitem etti: "Beğenin demişsin yav, beğenmek öyle emirle olacak iş mi?" Facebook'a yabancıydı belli ki. İnterneti sık kullanan birine olağan geliyor gerçekten de, oysa arkadaşım haklıydı kendi açısından baktığında. Beğenmek internet ortamında artık bir tıkdan ibaret. Beğenmek internette bir duygu olmaktan çıktı, bir eyleme dönüştü. İnternetteki arkadaşlık siteleri, sosyal ağlar nezaketi yok mu ediyor yoksa kendi nezaket kurallarını mı telkin ediyor?

Bazıları internetteki arkadaşlık sitelerinde ve sosyal ağlarda ilişkilerin yüzeyselleştiğini iddia ediyor. Yüz yüze arkadaşlıklarda birini beğendiğini ifade etmek için gülümsersiniz, iltifat edersiniz. Onun için bir şeyler yaparsınız, sabredersiniz, beklersiniz vs vs. İnternette sadece bir tuşa basarak seni beğeniyorum diyebilirsiniz. Yüz yüze arkadaşlıklarda karşınızdakini terk etmek de kolay değildir. Birinin sohbetinden hoşlanmadıysanız bir bahane bulmak zorundasınız. Arkanızı dönüp öylece gidemezsiniz.

Avrupa'da nezaket kurallarının, saraylarda yoğun biçimde iç içe yaşayan soyluların birlikte yaşamasını kolaylaştırmak için geliştirildiği söylenir. Günlük yaşamda şehirlerde birlikte yaşamak ancak belirli nezaket kurallarına uymakla mümkündür. İnternet ortamının bu nezaket kurallarını bozduğunu söylüyor konuyla ilgilenen bazı araştırmacılar. İnternette birinin sohbetinden hoşlanmadıysanız bir tuşa basarak bağlantıyı koparabilirsiniz. Yıllar önce internet yeni çıktığı dönemlerde metin tabanlı ICQ gibi programların yaygın kullanıldığı dönemleri hatırlıyorum da daha ilk karşılaşmada "ASL?" sorusunu ne kadar yadırgamıştım. (ASL, age, sex, location yani yaşınız, cinsiyetiniz nedir, nerede yaşıyorsunuz sorularının kısaltması) Bir merhaba nasılsınız efendim demez mi insan! Artık normal geliyor, ben de dejenere olmaya başladım sanırım!

Şehirli yaşam tarzının borderline olmayı kolaylaştırdığı söylenir. Borderline kişilik yapısındaki kişiler hem kendileri hem de başkalarıyla ilgili duyguları çabucak değişen, bir gün yüceleştirdikleri kişileri başka bir gün yerin dibine sokabilen kişilerdir. Şehirde her zaman için kaçacak bir yer bulabilirsiniz, eylemlerinizin sonuçlarına katlanmak zorunda kalmadan bir ilişkiyi öylece bitirip arkanızı dönüp gidebilirsiniz. Bu vasat insanı borderline yapmasa bile borderline kalmayı kolaylaştırıyor olabilir. Küçük bir kasaba ya da köyde ise davranışlarınızı diğer insanlara göre ayarlamak zorundasınız. Nezaket kurallarına uymamanın sonuçlarına katlanmak zorunda kalırsınız. Bu denetleme bazı kişilik yapıları için belki de bir ölçüde tedavi edicidir.

İnternet ortamı kişi nerede yaşıyor olursa olsun, ne kadar uçlarda olursa olsun, deliliğin sınırlarında dolaşıyor olsa bile, bir yaşam vasatı bir niş bulunabilecek bir ortamdır. Nezaket kurallarına uymamanın hiç bir yaptırımı yoktur. İnternette sizi "normal" olmaya zorlayan bir kural yoktur.

İnternetin icadından önce yüzyıllar boyunca ahlak kurallarında bir değişme olmadı mı? Elbette oldu. Yeni evli kadının ailenin diğer üyeleriyle birlikte sofraya oturabilmesi için bir kaç yıl beklemesini zorunlu kılan bir ahlak kuralı artık hepimize saçma geliyor. İnternet ortamındaki değişimin hızlı olması biraz da büyüklerin denetiminden ve ahlak telkinlerinden uzakta gençlerin yeni ortamın kurallarını geçmişten bağımsız olarak yeniden kurmaları olabilir.

Toplumlar arasında sınırları kaldıran yepyeni bir dünya yaratan internette de yeni kurallar olması belki de gerekiyor. Bu kadar çeşitliliğin olduğu bir ortamda "ahlak" Bradley'in ifadesiyle "net bir biçimde doğru veya yanlış cevabı bulmaktan çok farklı sosyal bağlamlar arasında uzlaşma yapabilmek" şeklinde yeniden tanımlanıyor olabilir. Eğer öyleyse bu yeni ortamda temel nezaket kuralı farklılıkları yargılamadan tolere edebilmek, yüz yüze iletişimin kibarlıkları değil ve hep birlikte bu kurallara alışacağız.

Kaynak:

Karen Bradley. Internet lives: Social context and moral domain in adolescent development. New Directions for Youth Development: 2005; 108, 57–76.

Diğer Makaleler