Bu yazımda ideal bir evlilik yapabilmek için evlilik öncesi önce dikkat edilmesi gerekenleri anlatacağım. Evlilik kararı nasıl verilmelidir? İdeal eş nedir? Evlilik için ideal bir yaş varmıdır? Davranım sorunları olan, kendini beğenmiş birisi ideal eş olabilir mi? Bağımlılık durumunda ne yapmalı? Evlenmek istediğiniz kişi tarafından taciz edildiğinizde ne yapmalı? Evlenmek istediğiniz kişi bir başkasını severse ne yapacaksınız? Evlenmeyi düşündüğünüz kişi size olmasa da diğer kişilere örneğin arkadaş ya da ailenize karşı eleştirel bir tutum sergiliyorsa bu ne anlama gelir? Bu ve benzeri sorularla ilgili olarak kapsamlı bilgileri bu yazıda bulabilirsiniz.

Evlilik Öncesi Değerlendirme

Eşler güzel bir düğün ve mutlu bir yuva için gerekli olduğuna inandıkları (ya da almaya zorlandıkları) eşyalar için o kadar çok para harcıyorlar ki evliliklerinin ilk birkaç yılında yeni bir yaşam biçimine uyum sağlama güçlüğüne bir de borç ödeme güçlüğünü ekliyorlar. Çocuklarını evlendirecek anne babaların bir an önce genç çifte verdikleri zararı farketmeleri iyi olacak. Bu başka bir konu, asıl konuyu getirmek istediğim nokta ise başka. Evlilik hazırlıkları için yapılan onca masrafın onda biri bile bir terapiste başvurmak için yapılmıyor. Birçok çift evlenmeden önce ciddi sorunlar yaşamalarına rağmen ancak evlenip bir kaç yıl sonra sorunların çözülmediğine karar verdiklerinde yardım aramaya danışmanlara gidiyorlar. Oysa, belki de evlenmeden önce bir terapiste gitmiş olsalardı ya sorunlar uzayıp hafızalara birçok kalp kırıcı kavga sahnesi yazılmadan çözülecek, ya da hem kendileri hem de yakınları için bir kaç yıllık mutsuzluk yerine ayrılmaya karar vereceklerdi. Ayrılmak acı veren bir şey de olsa kimi zaman doğru karar olabilir.

Stahnmann ve Hiebert'in yaptıkları araştırmaya göre iletişim yüzde 63, evlilik ya da eşten gerçekçi olmayan beklentiler yüzde 62, ekonomik konularla ilgili meseleler yüzde 60, karar verme ve sorun çözme biçimleri yüzde 55 ve eşler arasındaki güç savaşı yüzde 51 oranında, problemli evlilikleri olan çiftlerdeki sorun yaşanan alanlar [Stahmann RF ve Hiebert WJ. (1997) Premarital counselling: Professionals handbook (2nd edition) Lexington, MA: Lexington Books.]

Evlilik öncesi değerlendirme ve eğitim yoluyla daha mutlu evliliklerin sağlanması çalışmaları 1950'li yıllarda başlamış ve zaman içinde daha karmaşık ve kapsamlı programlar ortaya konmuş olmakla birlikte ülkemizde bir kaç izole çalışma bilim camiasında sınırlı kalmış ve pratik uygulamaya henüz dönüştürülememiştir. www.ruhikizi.com ve www.evlilikterapisimerkezi.com örnekleri verilmeye değerdir. Çünkü internetin imkanlarını da kullanarak evliliği koruma ve geliştirme yolundaki aktif çabaların ürünüdürler.

Evlilikte önleyici ve koruyucu yöntemlerin geliştirilmesinin önemli bir sonucu da sorunlar ortaya çıkmadan önce önlem alınmasının, sorunlar ortaya çıktıktan sonra çözmeye çalışmaktan çok daha kolay ve etkili olduğunun gösterilmesidir. Bu nedenle birçok aile terapisti önleme programlarını çalışmalarına dahil etmeye başlamışlardır.

Romeo ve Jüliet, Leyla ile Mecnun, Prens Charles ve Lady Diana edebiyat, tarih ve modern dünyanın romantik aşkları trajik olarak sonlanmışlardır. Günümüzde artan boşanma oranları da aynı derecede trajik ayrılıklara neden olmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri'nin bazı eyaletlerinde (örn. Arizona, Florida, Minnesota, and Louisiana) eşler evlilik öncesi değerlendirme ve danışmanlığa özendirilmektedir. Evlilik öncesi dönemde eşler bazı açılardan ilişkinin geliştirilmesi konusunda daha şanslıdırlar. Örneğin daha gençtirler, daha mutludurlar ve duygusal olarak birbirlerine daha bağlıdırlar (Jacobsen & Addis, 1993, sf. 90). Evlilik öncesi danışmanlığın başka bir önemi de sorunları ortaya çıkmadan çözerek, eşlerin ilişkiyi yürütme motivasyonlarını korumak böylece daha etkin ve motive bir şekilde olası başka sorunların oluşmasına engel olmaktır (Rogge and Bradbury, 1999, sf. 331). Evlilik öncesi danışmanlık yalnızca sorun yaşayan çiftler için değildir. Tıpkı koruyucu hekimlik açısından yapılan yıllık check-up gibi, ilişki açısından da evlilik öncesi değerlendirme böyle düşünülmelidir.

İdeal eş nasıl olmalı?

Eş seçiminde ideal nedir? Herkes için ideal eş olabilecek tek tip bir insandan söz edilemez. Herkesin farklı tercihleri olmakla birlikte, yine de herkesin eş adayı olan arkadaşında mutlaka araması gereken özellikler vardır. Şu özellikler ideal eş adayında muhakkak aranmalıdır:

1. Arkadaşınız size saygılı olmalıdır.

2. Arkadaşınız sizi aşağılamamalı ya da çok sık eleştirmemelidir.

3. Arkadaşınızın yanında kendiniz olabilmelisiniz.

4. Arkadaşınızın yanında kendinizi daha iyi hissedebilmelisiniz.

5. Endişelenmeden kendi fikrinizi söyleyebilmelisiniz.

6. Arkadaşınızın yanında hata yapmaktan endişe duymamalısınız.

7. Arkadaşınız sizinle açık bir şekilde iletişim kurabilmelidir.

Evlilik için ideal yaş nedir?

Evlilik için uygun yaş nedir? Kadın ve erkek arasında yaş farkı en fazla ne olmalıdır? Bir kadın ve erkek karşılaştığında ve çıkmaya başladığında evlilik çoğu durumda hemen gündeme gelmez, eğer bu karşılaşma belirli bir amaçla yakınların yada arkadaşların ayarladığı bir tanışma değilse. Çift birbirinin bu çıkma ile ilgili kısa ve uzun vadeli beklentilerini bilmez ve bazı kaygılarla bu konuyu gündeme getirmez. Çoğu kez maalesef belirli bir bağlılık oluştuktan ve zaman geçtikten sonra bir taraf beklentilerini ortaya koyar ve karşı tarafın düşüncesini öğrenebilir. Kadın ve erkeğin ait olduğu kültüre göre değişmek üzere genel olarak eğitimli ve profesyonel bir yaşam içinde olan kadın ve erkekler geleneksel olan yada bir kariyer beklentisi olunmayan mesleklerde çalışan kadın ve erkeklere göre daha geç yaşlarda evlenmeyi düşünürler. Kariyer beklentisi olan modern dünyamızın kadınları 30'lu yaşlara yaklaştığında ya da bu erken otuzlu yaşlarda evlilik kararını daha hızlı bir şekilde vermeye eğilimlidirler. Erkekler de 40'lı yaşlara yaklaştıklarında işlerinde belirli bir noktaya gelmişler ve artık evliliği daha hararetli olarak düşünmeye başlarlar. Diğer bir ifadeyle genel olarak denilebilir ki 30'lu yaşlarda bir kadın ile 40'lı yaşlarda bir erkek evlilik kararını birbirine yakın hızlarda evlilik kararını verirler. Oysa örneğin 30 yaşında bir kadın ve erkek çıkmaya başladıktan sonra erkek evlenmeye daha az istekli olacak ya da evlenme kararını verebilmek için iki kat daha fazla zamana ihtiyaç duyacaktır. Kadın ve erkeklerin bir ilişkiye başlarken beklentilerini netleştirmeleri ileride oluşabilecek hayal kırıklıklarını önlemek açısından bu nedenle önemlidir.

Okul yıllarında başlayan ilişkilerin de uzun sürmesine karşılık çoğu kez ayrılmayla sonuçlandığını görüyoruz. Okul yıllarında basitçe hoşça vakit geçirme ve yalnız kalmama motivasyonlarıyla "yola" çıkan çiftler okul bittiğinde kariyer ve meslek sahibi olmayla ilgili farklı beklentiler ve yollar izlemeleri nedeniyle okul bittikten sonra ilişki sonlanır yada çözümü zor bir krize girer.

İş hayatı kişinin idealleriyle gerçeklerin çarpıştığı ve ideallerin uzlaşmaya zorlandığı bir yaşamdır. Öğrenciliğimizde arkadaşlarımızı seçebilir ya da değiştirebiliriz. Ama iş hayatı böyle değildir. Çevremizi değil kendimizi değiştirmeye zorlanırız. Denilebilir ki iş hayatı bu nedenle hayatla ilgili beklentilerimizi insanlarla ilişki kurma biçimimizi ve hatta tam olarak nasıl bir evlilik yapmamız gerektiğine dair düşüncelerimizi değiştirici özelliğe sahiptir.

Bu nedenle evlilik için ideal yaş, eğitimin tamamlanıp iş hayatına atıldıktan en az 2 yıl sonra olmalıdır.

Üniversite sonrası doktora eğitimi ya da tıp eğitimindeki gibi uzmanlığın otuzlu yaşlara kadar uzaması gibi çok uzun süren bir eğitim süreci söz konusu ise iş hayatına atılmayı beklemez mümkün olmaz, belki doğru da olmaz. Bu durumda kişi kendisini ve mesleğinin beklentilerini ve evlilik ve eşten neler beklemesini gerektirebileceğini çok iyi bilmelidir.

Kişilik özellikleri ve davranım sorunlarını inkar etmek

Evlenmek için birisiyle görüşürken gözlerinizin tamamen açık olması önemlidir. Malesef birçok kişi partnerlerinin kişilik yada davranış problemlerini görmezlikten gelmektedir. Hissettikleri aşkın problemlerin üstesinden geleceğini düşünürler. Eğer arkadaşınızın kıskançlık, huysuzluk, sorumsuzluk, dürüst olmama, inatçılık gibi kişilik yada davranım sorunları varsa kendinize bu sorunlarla hayatınızın geri kalanı boyunca uğraşmak isteyip istemediğinizi sormalısınız. Böylesi davranış sorunlarını görmezlikten gelmek, arkadaşlığınızı uzun süreli bir ilişkiye dönüştürdüğünüzde size uzun süre acı verebilir.

Evlenmeye çok istekli olma

Eğer partneriniz sizinle evlenme konusunda acele ediyorsa, dikkatli olun. Evlenmek için fazla istekli olma, birbirini tanıma aşamasındaki çiftler için uyarı sinyalidir. Aşırı isteklilik yanlızlık, reddedilmeye karşı duyarlılık ya da insanlara karşı genel bir küskünlük işareti olabilir. Bu şekilde aceleci kişiler ya ev ortamlarından ya da yanlızlıktan bir an önce kurtulmaya çalışıyorlardır ve bu nedenle evliliklerine bazı duygusal sorunları da birlikte taşırlar. Kendinize zaman tanıyın ve asla bu şekilde aceleye getirme baskısına karşı muhakkak direnin, karşınızdakini iyice tanımadan asla karar vermeyin.

Kendini Beğenme-Narsisizm

Eğer partnerinizden ya da diğer insanlardan sürekli bir ilgi beklentisi içindeyseniz narsisistik sorunlarınız olabilir. Narsisizm kendini aşırı beğenme (ya da kendini beğenmeye çalışma) durumudur. Narsisism evlilik açısından ciddi bir sorun teşkil edecektir. Narsisistik sorunları olan bir kişi sürekli olarak eşinden kendisini iyi hissettirecek davranışlar beklentisi içindedir. Oysa hiç kimse, eşimiz bile böyle bir sorumluluğu üstenemez, üstlenmemelidir de. Evlilik birbirine karşı eşit ölçüde maddi ve manevi sorumluluklar gerektirir. Dengenin birkişinin beklentilerinin fazla olması yönünde bozulması evlilik açısından tüketici bir durumdur. Narsisistik sorunları olan bir kişinin evlenmeden önce terapi görmesi gerekebilir.

Aşırı Eleştirel Olma

İnsanların çoğu ilişkilerinin başlangıcında olabildiğince en iyi şekilde davranırlar. Ancak bir kaç ay görüştükten sonra "gerçek kişi" karşınıza çıkacaktır. Gözlemlemeniz gereken önemli bir alan çıktığınız kişinin diğer insanlara karşı eleştirel olup olmadığıdır. Özellikle ilişkinin başlarında size karşı eleştirel olmayabilir, fakat eğer diğer kişilere (arkadaş ya da ailenize karşı) eleştirel bir tutum sergiliyorsa dikkatli olun. Eğer ilişkiniz devam ederse eninde sonunda eleştirel tutumu sizi de hedef alacaktır.

Alkolizm, Bağımlılık ve Evlilik

Hiç kimse kötü bir ilişki istemez. Ancak eğer bağımlılığı olan biriyle evlenirseniz, zor bir işe başladınız demektir. Alkol, madde, kumar ve seks bağımlılıkları ciddi problemlerdir. Birçok insan bu konularda evlenmeden önce kendilerini olduğu gibi ortaya koymaktan kaçınır. Bu nedenle tanışma aşamasında bağımlılıkla ilgili ipuçlarına dikkat etmelisiniz. Eğer herhangi şüpheli bir davranış görürseniz partnerinizle konuşun ve hemen profesyonel yardım alın. Eşlerden birinin ya da her ikisinin bağımlılık sorununun olduğu bir evliliğin başarı şansı düşüktür.

Evlilikle ilgili gerçekçi olmayan beklentiler

Evlilikle ilgili en önemli sorunlardan birisi eşlerin gerçekçi olmayan beklentilerinin oluşudur. Evlenmeden önceki tanışma döneminde güzel zamanlarınız daha çok olacaktır. Evliliğin de benzer şekilde olacağını düşünmek gerçekçi değildir. Maalesef hayatın iniş çıkışları olduğunu birçok çift evlendikten sonra keşfederler. Evliliğe hazırlanan çiftlerin olası sorunları önceden tartışmalarında bu neden büyük fayda vardır. Evlenmeden önce olabildiğince dürüst ve açık olmanız ilişkinizi uzun vadede daha güçlü kılacaktır.

Evlenmeden önce kendi sorunlarını çözmek

Birçok insan duygusal olarak hazır olmadan evlenir. Eğer kişisel sorunlarını çözmeden evlenirlerse, ilişkilerini de tehlikeye atacaklardır. Sağlıksız kişilerin evlilikleri kaçınılmaz olarak sorunlu olacaktır, sonuçta boşanma her iki taraf için de yeni duygusal acılara neden olacaktır. Bu nedenle önce kendinizi çok iyi tanımak için zaman ayırmalısınız. Giderek artan bir biçimde birçok çift evlenmeden önce mutlu sağlıklı bir evlilik şanslarını arttırmak için önce bireysel terapi almak için başvurma yolunu seçiyorlar.

Başkalarıyla flört etme

Eğer partneriniz sizinle çıkmaya başlamadan önce sizinle flört ettiyse bunun bir kişilik özelliği olduğunu bilmelisiniz. Sizinle çıkarken başkalarına karşı da bir miktar flört edebilir. Bu sizin bir yanlışınız olduğu ya da ilişkinizin doğru gitmediği anlamına gelmez. Arkadaşınız yalnızca ilgi çekmekten hoşlanan bir kişiliğe sahip olabilir.

Evlilik kararını çok hızlı vermek

Eğer evlenmeye karar verdiğinizde partnerinizle bir yıldan kısa bir süredir tanıyorsanız dikkatli olmanızda fayda var. Bilimsel çalışmalar tanışma süresi ile evliliğin başarısı arasında güçlü bir ilişki olduğunu gösteriyor. Birçok evlilik, çok hızlı verilmiş evlilik kararı nedeniyle sonlanıyor.

Genç yaşta evlilik

Boşanma istatistiklerine göre 21-22 yaşlarındakiler 24-25 yaşlarındakilere göre iki kat daha fazla boşanıyorlar (Warren, 1992). Bu nedenle yirmisini henüz geçtiyseniz ve evlenmeyi düşünüyorsanız dikkatli olmanızda fayda var. Çok genç yaşta evlenenler evlilikteki rolleri için genellikle hazır değillerdir. Erken yaşta evlenenler ayrıca kendilerini geliştirecek bazı fırsatları da kaçırırlar, yada henüz kişisel gelişmelerini tamamlamadıkları için evlendikten sonra gelişmelerini tamamladıklarında evlendikleri kişinin aslında kendilerine pek de uygun olmadığını farkedebilirler. Bu nedenle erken yaşta doğru kişiyi bulduğunuza inanıyorsanız bile evlenme kararını ertelemeniz size kaybettirdiğinden daha çok şey kazandıracaktır.

Evlilik konusunda baskı hissetmek

Kişiler ilişkileri üzerinde kimi zaman arkadaşlar, kimi zaman aileden gelen baskılara maruz kalırlar. Aile çiftin bir an önce evlenmesi gerektiğini düşünüyor olabilir. Ya da arkadaşlarınız sizi birbirinize çok yakıştırıyor ve ilişkinizi kaçırılmaması gereken bir fırsat olarak görüyor olabilir. Baskı algılıyorsanız kararınızı dikkatli vermelisiniz. Özgür iradenizle değil de baskı altında evlenme kararını verdiğinizde ileride yaşayacağınız bir sorun karşısında "ben zaten evlenmeyi istememiştim, bu kişinin bana uygun olmadığını biliyordum" diye düşünebilirsiniz. İşin ilginç yanı bu düşüncenizde haklı olabileceğiniz gibi, haksız da olabilirsiniz. Evlenme kararını tamamen kendi isteğinizle vermiş olsaydınız da benzer bir sorunla karşılaşabilirdiniz. Ama kendi verdiğimiz kararların arkadasında daha güçlü dururuz. Kendi özgür irademizle isteyerek gerçekleştirdiğimiz bir evliliğin sürmesi için gerekeni yapma iradesini de daha kolay gösteririz.

Öfke kontrolünde zorluk

Evlenmeyi düşündüğünüz kişinin öfkesini nasıl kontrol ettiği çok önemlidir. İlişkinin başlarında kendimizi olabildiğince iyi göstermeye çalıştığımızdan bunu anlamak güç olabilir. Eğer öfke kontrolüyle ilgili sorunlar varsa, evlendikten sonra daha da güçleşeceği muhakkaktır. Küçük şeylere öfkelenmek, diğer insanları küçümsemek, fevri davranıp sonradan özür dilemek, diğer insanları öfkeleri nedeniyle suçlamak, öfke kontrolünde güçlükler olduğuna işaret eden dikkate alınması gereken ipuçlarıdır. Bu işaretlerden birkaçını partnerinizde görüyorsanız profesyonel yardım almasını önermelisiniz.

İlişkide kendin olamamak

Biriyle birlikte olmanın amacı kişiliğimize, yaşam biçimimize, değer ve inançlarımıza uyan bir arkadaş edinmektir. Eğer partnerinizin yanında kendiniz olamıyorsanız bu ilişkinin size ne kazandıracağını ciddi olarak sorgulamak durumundasınız. Sonucu ne olursa olsun kendi inandığınız, düşündüğünüz kişi olarak davranmalısınız. Eğer partnerinizi sizi olduğunuz gibi kabul edemiyor ve değişmeniz gerektiğini düşünüyorsa ilişkinizi sürdürmeniz size acı verecektir. Eğer bitmesi gerektiğine inandığınız bir ilişkiyi daha başlarında bile bitirmeyi başaramıyorsanız, ilişkinizin bir bağımlılık olduğunu düşünmeli ve yardım almalısınız.

Duygularını belli etmemek

Bazı insanların içi dışı birdir, bazılarının ise ne hissetiğini anlamak çok güç olabilir. Eğer ne hissettiğini anlayamadığınız kişi eşinizse bu hayal kırıklığı yaratabilir. Eğer partnerinizin sizin hakkınızda ne hissettiğini anlayamıyorsanız, ilişkiniz daha ciddi bir aşamaya gelmeden onunla konuşmalısınız. Duyguların ifade edilebilmesi iletişimin önemli bir yönüdür ve ciddi iletişim güçlükleri evlilikte sorunlara neden olacaktır. Eğer bu konudaki kaygılarınızı bile açıkça konuşamıyorsanız, başarısız bir evlilik şansınız yüksek demektir.

Cinsel fiziksel taciz

Özellikle ergenlik yıllarındaki ilişkilerde cinsel ya da fiziksel taciz çok yaygındır. Eğer partneriniz sizi fiziksel ya da cinsel olarak taciz ediyorsa bu kesinlikle sonlandırılmalıdır. Taciz size zarar verir ve benlik saygınızı zedeler. Eğer taciz edildiğinizi düşünüyorsanız bu konuyu güvendiğiniz biriyle mutlaka konuşmalısınız. Partneriniz tarafından taciz ediliyorsanız ilişkiyi bitirmelisiniz, çünkü araştırmalar tacizin ilişkinizin devam etmesi ya da evlenmeniz durumunda devam edeceğini hatta artacağını göstermektedir. Eğer sonlandıramıyoranız polise başvurmalısınız. Eğer bunu yapmazsanız daha fazla acı çekmeye devam edeceksiniz. Eğer ilişkiyi bitirmenize izin verilmiyorsa ve tehdit ediliyorsanız, polise başvurmanız tacize son vermenin tek yolu demektir. Taciz benlik saygınıza zarar verir ve mutlaka bir terapistten yardım almalısınız. Hiç kimse tacizi hakketmez. Tacize engel olmak için neler yapabileceğiniz konusunda bir uzmandan yardım almalısınız.

Sağlıksız ilişki sinyalleri

Eğer ilişkiniz başladıktan sonra arkadaşlarınızın sayısı azaldıysa; derslerinizde yada işinizde başarısız olmaya başladıysanız; ailenizle ilişkiniz bozulduysa yada daha içinize kapanık olduysanız; zaman zaman ağlıyorsanız yada genel olarak daha üzgünseniz; eğer arkadaşınız telefonunuzu çaldırdığında onu acilen aramak zorunda hissediyorsanız; eğer arkadaşınız henüz ilişkinin başında size aşık olduğunu söylüyorsa; eğer bir başkasıyla arkadaşça yaptığınız bir görüşme nedeniyle bile kıskançlık gösteriyorsa; eğer yapmadığınız şeyler nedeniyle suçlanıyorsanız; eğer arkadaşınız ilişkinizle ilgili olmayan durumlarda bile öfkesine hakim olamayıp birşeyleri kırıyor, yumrukluyor yada zarar veriyorsa; sizi itip kakıyor yada kaba davranıyorsa; eğer arkadaşınınızın kaba davranışları nedeniyle kendinizi suçluyorsanız; eğer arkadaşınız ailesinde fiziksel yada sözel olarak hakaret ve saldırıya maruz kalıyorsa, bir yada her iki ebeveyninde alkol yada madde bağımlılığı varsa ilişkinizde bir şeyler kesinlikle yanlış gidiyor ve tehlikede demektir. Bu ilişki sizin için doğru olmayabilir. Mutlaka profesyonel yardım almalısınız.

Başkasını severse

Birinden hoşlanıyorsunuz ama o bir başkasıyla çıkmaya başladıysa, bu kişiyle bir ilişkinin başlayamayacağı anlamına gelmeyebilir her zaman. Yapabileceğiniz en iyi şey hayatınıza devam etmenizdir. Eğer bu kişiyle aynı ortamdaysanız ve görüşüyorsanız yalnızca iyi bir arkadaş olarak yapabileceğinizi yapmaya devam edin. Eğer onun hakkında ne düşündüğünüzü söyleme fırsatı bulursanız söyleyin. Eğer sizin duygularınızı bilirse, hali hazırdaki ilişkisini bitirerek sizinle çıkmayı düşünebilir. Birini daha iyi tanımak için çıkmakla evlenmek aynı şey değildir. Buna rağmen iki kişiyi birden idare etmeye çalışıyorsa ve dürüst değilse, üzülseniz de yapmanız gereken sınırlarınızı çizmek ve ilişkiyi sonlandırmaktır.